ZWARTE PIET HEETTE VROEGER O.A. SJAAKSJOER

(Uit Nationaal Archief Magazine 2010/4 en ingezonden door Willem Pauwelussen)

Vol verwachting

Al eeuwenlang worden Sinterklaas en Kerstmis gevierd. In iedere tijd en in iedere regio net een beetje anders. De intocht van Sint Nicolaas in een Brabants dorp in de omgeving van Veldhoven, begin 1900. De Goedheiligman ziet er nog niet uit als de standaard-Sinterklaas die we nu kennen. Hier combineert hij een waarschijnlijk wit-gele mantel met een rijbroek en draagt hij een masker om niet door zijn dorpsgenoten te worden herkend. De rieten manden aan weerszijden van zijn paard zijn inmiddels vervangen door de zak van Sinterklaas die tegenwoordig in handen is van Zwarte Piet. Of de manden alleen voor cadeaus of ook voor vervelende kinderen bestemd, is niet duidelijk.

De zwarte man die naast hem staat te roken, en er uitziet als de lokale schoorsteenveger, is Zwarte Piet, in Brabant ook bekend als Jacques of Sjaaksjoer.

Volgens een van de overleveringen was Zwarte Piet van oorsprong inderdaad een schoorsteenvegers-knecht. De foto werd gemaakt door de Brabantse linnenfabrikant en amateurfotograaf J.C. van Nuenen. Sinterklaastijd bij kledingverhuurbedrijf J. Monnikendam in Haarlem, 1965. Er worden dat jaar zo'n honderd kostuums verhuurd à 25 gulden per dagdeel. 

Hier mevrouw Monnikendam aan de was (zie afbeelding rechts, JF). De kostuums werden voor een groot deel door haarzelf gemaakt. De man die het tafereel vastlegde, was Peike Reintjes (1926). Hij was voor uitgeverij De Spaarnestad voornamelijk actief als studiofotograaf. Hij fotografeert nog steeds.









De tekst binnen het rode kader is voor het gemak van de lezer uitgetypt.
Commentaar van Pauwelussen:

"Welke neger of zwartmens gaat er nou in zo'n pakkie rondlopen, als clown door de straten buitelen, snoep gooien...."
Ik vond dit wel toepasselijk ivm de pietendiscussie, omdat hier wordt verteld dat Piet van oorsprong ook heel best een schoorsteenvegersknecht geweest kan zijn. In Duitsland lopen schoorsteenvegers trouwens nog altijd in de klederdracht die bij hun vak hoort. Ze vallen nogal op. Volgens een andere overlevering stamt Piet af van de raven die Wodan (de oorsprong van de Sint) bij zich had. De mijter op het hoofd zou dan verwijzen naar de macht die gelegen is in het kruinchakra van de stamgod.

Die Sint ziet er nog redelijk bisschopperig uit.

Maar Piet ziet er toch uit als een kermisfiguur.

Welke neger of andere gekleurde medemens gaat er nou dan in zo’n pakkie rondlopen, als clown door de straten buitelen, snoep rondstrooien als de eerste de beste tuinsproeier en een jute zak op de nek waar ik vroeger de (ook pikzwarte!) sjouwers de kachelkolen bij ons mee naar de schuur zag dragen.

De associatie met onderdrukte zwartmensen is, zo beschouwd, behoorlijk uit de lucht gegrepen.

Misschien is hier zelfs wel het dieptepsychologische begrip projectie op van toepassing.

Je eigen zwarte kanten niet willen zien en dan roepen dat die anderen zich daar schuldig aan maken, of zoiets.

Maar die discussie laat ik graag aan anderen over.